NAUHAK PAWL IH THLARAU NUN CAWMDAWLNAK (Nurturing Spiritual Growth of Children)


Daanpeksalnak 6: 4-9; 1 Timote 1:5; Efesa 6: 4

Introduction
Nauhak hrangah taksa lam siseh, thinlung lam siseh, ruahnak lam siseh, fimnak lam ah siseh, thlarau lam khal ah siseh kilkip ih harhdam le dikte ih qhanlian le pitlin ding hi thil thupi zet a si. Khristian innsang asilole Khristian nauhak hrangah athupi zetmi cu an nauhak lai ihsin an thlarau nun qhanglian le pitling dingih cawmdawlnak hi a si. Curuangah nauhak pawl an thlarau nun dik tein a qhanlian le a pitlin theinak dingah, thildang tampi sung ihsin, Nu le Pa le Kawhhran hi quanvo neitu bik kan si nak thu le ziangtin kan cawmdawl aw ding timi thu pawl himi ca ah ngan si.

A. Hauhak pawl cu Zo an si? (Who are the Children?)
Nauhak pawl parih ruah dan le sim dan phuntampi a um ko ding. Kan nunphung ah/in ‘nauhak pawl’ hi ziang tin kan hmu timi tla nauhak nun kan cawmdawlnak ah thil thupi zet a si. Kan Lai nunphung ah nauhak cu upa lakah tel lo ding, nauhak cu mi qong el lo ding, nauhak cu fialmi lawng tuah ding, tvp… sim ding tampi a um lai ko ding. Nauhak kan hmuhdan, cohlandan le pehtlaidan pawl hi nauhak pawl ih nun siatsuattu siloin an nun cawmdawltu sawn an si ding hi a thupi zet.
Mifim pakhat in, “nauhak cu inn sung mikhual an si. Curuangah duhdawt ding, upat ding an siih Bawipa Pathian thawn a pehpar awmi an si” tiah a sim.
Nauhak pawl cu kumkhua in nauhak an si lo ding. Nikhat hnu nikhat an taksa, an theihnak, an ruahnak, an hmuhnak, an thinlung le an thlarau tiin kilkip ihsin qhanglian vivo ding an si.
Cutin an qhanglian vivo ih an hmailam ah ziangvek minung an cang leh ding timi cu an nauhak laiah ziangvek dinhmun le kiangkap ihsin an qhanglian timi parah tampi a qhum aw. Curuangah Child Psychologist pawl in, “an nauhak lai caan ih nunsim le zirh dan pawl cu an nun zalam tluan hmuahhmuah thawn a pehpar aw” tiah an ti. Bible in, “Nauhak kha a nundan dik zirh aw, a tar taingin cuih lamzin ihsin a pial lo ding” (Thuf. 22:6) a ti. Nauhak pawl cu “Pathian ih laksawng” (Saam 127: 3) an siih “Pathian uknak” tawn tahqhim mi tla an si (Luke 18: 15-17). Curuangah nauhak timi cu an taksa nun lawngah siloin an thlarau nun khal ah qhandan dik tein an qhanglian theinak dingah qhazet ih cawmdawl qulmi an si.

B. Nauhak pawl ih thlarau nun cawmdawlnak ah Innang le Kawhhran ih quanvo (The Role of Family and Church in Nurturing Children)
Nauhak pawl ih an thlarau nun pitlin dan zoh tikah, nauhak pawl cu nuam tete (nuam tete) in an thlarau nun a qhangso vivo ih an hmuhmi thil, an theih mi, le an duh (aur) mi upa pawl hnen ihsin duhdawtnak le zumnak an ngah ih an zir qheu an ti.
Innsang timi cu nauhak pawl hrangah an nun cawmdawlnak a thoknak hmun a siih, ziangtinkim an zir thok nak thlawnginn hmaisabik khal a si. Nauhak pakhat cu a upa tikah ziangvek minung a si dingih, ziangvek mizia neimi a si ding tihi a innsang nun khawsak dan zoh in theih thei a si tiah Child Psychologist pawl in an ti. An sim betmi cu, nupi/pasal na hawl tikah na fala/tlangval cu ziangvek mizia a nei ding ti na thei duh asile a innsang nun khawsak dan kha zoh aw, tiah an ti.
Khristian cawmdawlnak (Christian Nurture) timi cafang phuahtu le hmang hmaisabik tu, kumzabi 19 ih American theologian Horace Bushnell in, “hauhak pawl ih an thlarau nun pitlinnak ding hrangah nu le pa pawl Pathian an qihzahnak le an nun dan le kiangkap zumtu pawl ih nundan hi a thupibik a si,” tiah a sim.
Curuangah nauhak pawl an thlarau nun a pitlin theinak dingah nu le pa, le kiangkap zumtu kawhhran ih cawmdawlnak hi a thupi zet a si. Ziangah tile Kan mission quannak tumbik le thupibik cu kan innsang le kan kawhhran hi a si.

(1) Nu le Pa Ṭuanvo (The Role of Parents in Nurturing Children) 
Veikhat cu nauhak pathumte cu an pa le pawl porhnak thu an rel tlang. Nauhak pakhat in “kei ka pa cu zuklem cangthiam minta pawl thawn an thei aw” tin uar aw zetin a rualpi pahnih cu a sim. Cutikah a rualpi pakhat ve cun, “kei ka pa cu kan ram uktu bawi pawl thawn an thei aw, phone thawn a be aw theu” tin a sim ve. Pakhat pa te cu “kei ka pa cu lei le van tuahtu Pathian thawn an thei aw, zingtin thlacamnak thawn an be aw ringring” tin a sim. Nu le pa pawl, nangteh na faale pawl in an rualpi pawl hnenah na thu ziangtin an sim ve ding?
Nauhak pawl ih an zirlai cabu (Text Book) hmaisabik le thupibik cu an Nu le an Pa hi kan siih, an hrangih zirhtu (teacher) hmaisabik le thupibik khal an Nu le an Pa thotho hi kan si. Zirhtu dang pawl hnak khal in nu le pa cun kan faate pawl parah quanvo kan nei hleice fawn. Faate thu zirhnak ding khalah caan nei tambiktu kan si. Faate pawl Pathian thu zirh ding khalah Pathian ih fial hmaisa bikmi kan si. Nu le pa cu faate hrang zirhtu hmaisabik kan sivek in zirhtu thabik khal kan si ding hi a thupi zet.
Nu le pa hrekkhat cun kan faate pawl Pathian thu zirh ding hi Pastor le Sunday School zirhtu pawl ih quanvo lawng ah kan ruat men qheu. Ngaingai ahcun Sunday School zirhtu pawl cu zarhkhat ah nikhat, cuih nikhat sung hmanah nazi pakhat te sung lawng nauhak pawl zirhnak ding caan an nei. Nu le pa cun zarhkhat ah ni 7 caan kan nei. Bible in, “Nan faate pawl zirh sin uh. Inn nan um tikah siseh, lengih nan feh tikah siseh, sim ringring uh. Nan colh tik le hna nan quan tik khalah saal ringring uh. Nan baan ah qem uhla, a lo theitertu dingah nan cal ah ben uh. Nan inn sangka tlunah le nan kotka par khal ah ngan uh,” tiah a ti (Daan. 6:6-9).
Curuangah Innsang in kan faate pawl an thlarau nun a qhanglian theinak dingah cawmdawlnak program pawl kan tuahsak thei a qul. Nu le pa pawl khal in cuih kan timtuahmi program vekin thazaang suakin kan tuahsuak ih kan somdawl vivo a qul fawn. Tuah ding qha program hrekkhat pawl cu:
Innsang kimten rawl ei tlangnak: innsang sung kimten rawl ei caan nei in, faate pawl hnen ah Bawipai’ qhatnak simnak le thluasuah siartlangnak kan tuah a qha.
Faate thawn hmunkhat ih caan hmannak: kan faale pakhat cio (pakhat fingfing) thawn caan hmannak nei in, khat le khat zalen zet, tluangtlam zet le neel aw zetin pehtlaihawknak kan neih a qha.
Biaknak thawn pehparmi ni thupi pawl hman tlangnak: Biaknak thawn pehparmi ni thupi a simi Christmas, Jesuh thih ni, Thosal ni tvp… caan ah innsang hmunkhat ah hmang tlang in, Bawipai’ in tuahsakmi pawl lungawi thusimnak le hngilhlonak pawl thawn fate hnen ah zirhnak neih a qha.
Innsang biakkhawmnak: Himi hi thil thupi zet a si. Biakinn khawm caan ih um dan ding pawl, thlacam dan ding pawl (Bawipa zaanriah hman tikih thlacam thiam lo tu an tampi qheu), Chair person quan dan le Sermon dan pawl tiang hivek caan ah kan fate pawl kan zirh cia a qul. Innsungsang ih Bible siar tlangnak le thlacam tlangnak, qhangqhatnak hla thawn Bawipa biaknak tvp… hi thlarau nun a qhanglian nak ding hrangah a thupibik mi an si qheu.
Bible sung khal ah nauhak pawl an thlarau nun a qhanlian theinak dingah innsang pawl ih an zirhmi hmuh ding tampi kan nei. Timote le Eunice khal kha an mah innsang ah an nu le an pi ih zirh pitlin mi an si veve kha. Lois khal innsang Pathian zumzet mi ih qhanglian a si thotho. Bible in, “Nu le pa pawl, nan faale pawl kha thinheng dingin tuah hlah uh. Cu ai ah Khristian nundan ziaza le zirhawknak thawn cawm uh,” tiah a ti (Efe. 6: 4). Curuangah kan faate pawl zirhtu hmaisa bik a simi nu le pa pawlin kan mah innsang cio ah Pathian thu kan zirh awk a qul. Biakinn ih khawm caan le sunday school zirhtu pawlin zarhkhat nazi pakhat an zirhmi men in a tawk lo tihi kan thei a qul. Pathian zumtu nu le pa pawl, himi thei ringring aw: na thih tikah van ram tiang na keng theimi thil pakhat lawnglawng (pakhat lawnglawng) a um: cumi cu kan faale pawl lawng hi an si; na lennak, na hminthannak le thildang zianghman van ram tiang na keng thei lo ding.
Cun Biakinn ih faate apnak thlacam caan ih kan thukamnak kha kan cing ringring a qul. Naute apnak kan tuah caan ah, Nu le Pa in naute cu Pulpit ah kan suahpi ih Pathian ih hriakthihmi Pastor lole Kawhhran Upa le zumtu mipi kawhhran hmai le Pathian hmaiah thukamnak kan tuah ti kan hngilh lo a thupi zet fawn.

(2) Kawhhran Ṭuanvo (The Role of Church in Nurturing Children)
Minung kan sinak ah kan mah lawng in a nung theimi kan si lo vekin Khristian zumtu kan sinak khalah zumtu dang tel loin thlarau nun pitlin a theih ve lo. Zumtu pakhat cio in Jesuh ih taksa a simi kawhhran sungah tel in zumtu dang pawl thawn kan pawlkom awknak thawngin kan thlarau nun a qhangso ih a pitling thei ding.
Cuvekin nauhak pawl khal an thlarau nun a qhanlian ih a pitlin thei nak dingah zumtu dang pawl (faith community) thawn pawlkom awknak an neih ding hi a thupi zet ve. Nauhak te an si lai ihsin zumtu mibur lakah an tel ve theinak ding ah kiangkap le kawhhran in kan zirh le lamzin kan sial sak a qul.
Curuangah kan fale nauhak pawl an thlarau nun a qhanlian ih a pitlin theinak dingah quanvo tumbik a neitu cu nu le pa kan si ih apahnihnak ih quanvo neitu cu Khrih ih taksa a simi kawhhran hi kan si.
Ziangah tile Kawhhran cu nauhak pawl cawmdawltu dingah biakinn ah nu le pa le thawn Pathian hmaiah thukamnak a lak tlang tu kan si. Cumi thukamnak sungah kawhhran sungtel pawl ih kan thukam pakhat a simi cu: hi naute hi nunzirhtu le kilkhawitu dingah nu le pa lawng a cang thei lo; curuangah kan nih khal in ti thei tawk nunzirhnak le kilkhawinak ah kan tel ve pei ih nauhak pawl hrangah Khristian zumtu kiangkap tuah sak in Khristian nuncan ziaza qha thawn kan cawm ve ding a si tiah Pathian hmai le kawhhran hmai ah thu kan kam tlang a si.
Culawng hman silo in Khristian thukam (Church Covenant) sungah kan hmu thei mi pawl tla cu: Thiang thlarau thawngin Khristian duhdawtnak in kan nung pei; kan unau dang pawl tla khi Khristian zumnak qhate in kan zirh pei; Pakhat le pakhat unau duhdawtnak in kan zoh aw fingfing pei.
Curuangah kawhhran sungtel pakhat cio ih kan thukamnak hi a thupi tukih kan thukam vekin kan thlun ding khal a thupi sinsin. Nu le pa le upa cia zo pawl ih kan nun ah Khristian nuncan ziaza qha kan neih asile kan fale nauhak pawl khal in an nei thei ve ding. Curuangah nu le pa pawl in kan fa le pawl Biakinn ah (kawhhran ah) kan hruai hrimhrim ding a qul ih Kawhhran khal in nauhak pawl ih an thlarau nun a qhanlian ih a pitlin theinak dingah a qhabik in kan bawm le cawm dawl a qul ve.

Conclusion
Kan thu kan tlangkhawm sal asile, kan hminsin dingih a thupi mi pawl cu: nauhak pawl ih an thlarau nun a pitlin theinak dingah nauhak pawl cu Bawipai’ laksawng an si tiah cohlang thiam in dik zet le fumfe zetin upatnak thawn cawmdawl qulmi an si; cuih cawmdawlnak ah quanvo neitubik cu innsang le kawhhran hi kan siih Khristian pawl ih kan mission field hmaisabik, tumbik le thupibik khal kan mah kan innsang le kan kawhhran hi a si; curuangah Sunday School (Christian Education) hi kawhhran in co-u pekin sumpai le thazaang dang thawn nasa takin qanpi cio ding kan si.



Recopy Sources: 
https://lothlopa.wordpress.com/"Nauhak Pawl ih thlarau nun cawmdawlnak", October 3, 2016.

Author References:
Dorothy B. Fritz, “The Spiritual Growth of Children” (Philadelphia: The Westminster Press, 19).

Scottie May, Beth Posterski, Catherine Stonehouse & Linda Cannel “Children Matter: Celebrating their place in the Church, Family, and Community” (Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 2005).

Perry G. Downs, “Teaching for Spiritual Growth: An introduction to Christian Education” (Grand Rapids, Michigan: Zondervan Publishing House, 1994).

Leslie J.Francis and Jeff Astley, “Children, Churches and Christian Learning” (London: Society for promoting Christian Knowledge, 2005).

D.Ross Camphell, “How to really Love your Child” (Wheaton, Illinois: A division of SP Publications, Inc, 1977).

Clarence H. Benson, “History of Christian Education” (Chicago: Moody Press, 1943).

Rev. Joseph Run Cung Mang, “Zirhtu Maksak”, Vankau Arsi Magazine, Vol 19. No. 2, October 2016.

Thian Nun Piang, “Nu le Pa Kutken” (USA: Chin Baptist Association, North America, 2016).

Post a Comment

Previous Post Next Post

Contact Form